بدن انسال از بافت های گوناگونی تشکیل شده است . سلول های تشکیل دهنده ی این بافت ها برای رشد ، تقسیم و ادامه ی حیات خود به تغذیه و دریافت مواد مغذی از طریق گردش خون نیاز دارند . در صورتی که به هر دلیلی سلول ها از دریافت مواد مورد نیاز محروم بمانند و یا مواد دفعی در اطراف آن ها تجمع پیدا کنند ، روند متابولیسم آن ها دچار اختلال گشته و این عامل در نهایت موجب مرگ سلولی می گردد . با افزایش تعداد سلول های مرده ، بافت آسیب دیده و متلاشی می شود . در این مقاله به یکی از این دسته آسیب ها می پردازیم :
نکروز آواسکولار سر استخوان فمور ( ران )
نکروز آواسکولار به معنی مرگ سلول های استخوانی به دلیل خون رسانی نا کافی و یا عدم خون رسانی می باشد . این اختلال می تواند در همه ی استخوان های بدن رخ بدهد اما اختلال خون رسانی یا نکروز آواسکولار سر استخوان ران یکی از شایع ترین آن ها در بدن می باشد . در این حالت رگ هایی که وظیفه ی خون رسانی به سر استخوان فمور ( ران ) را بر عهده دارند دچار اختلال عملکردی می گردند .
با گذشت زمان ، سلول های سر فمور به دلیل عدم وجود مواد مغذی کافی دچار آسیب و در نهایت مرگ سلولی می شوند . به دنبال مرگ سلول ، سر استخوان سفتی و استحکام خود را از دست داده و حالت نرمی به خود می گیرد . سیاه شدن سر استخوان از دیگر علائم مرگ این سلول ها می باشد به همین علت این بیماری سیاه شدگی سر فمور نیز نام می گیرد .
همانطور که می دانید ، در اکثر فعالیت های روزانه ، فشار بسیار زیادی به استخوان ران وارد می گردد . سر این استخوان به دلیل شکل و بافت محکم خود ، توانایی بالایی در جذب نیرو های وارده دارد . در نکروز آواسکولار یا سیاه شدگی سر فمور ، سر استخوان ران که به دلیل کاهش سفتی بافت استخوانی نمی تواند در برابر فشار و نیرو های روزانه مقاومت کند ، تغییر شکل می دهد .
در نتیجه سر استخوان حالت گرد و کروی شکل خود را از دست داده و تخت می گردد . با پیشرفت بیماری ، مفصل ران دچار ساییدگی شده و درد شدیدی را برای فرد ایجاد می کند . تغییر نحوه ی توزیع فشار های وارده به مرور زمان بر غضروف بین سر استخوان ران و حفره ی استابولوم ( لگن ) نیز تاثیر گذاشته و باعث تخریب آن می گردد و حرکت فرد را محدود می کند .
با پیشرفت بیماری و در نتیجه ی ساییدگی مفصل ران ، فشار های وارده بر فمور افزایش پیدا می کند و در نتیجه ی توزیع نادرست این نیرو ها ، تنه استخوان فمور نیز تغییر شکل می دهد . این اختلال به صورت زنجیروار می تواند بر مفاصل دیگر مانند زانو ، ساکروایلیاک و مفاصل بین مهره های کمری نیز تاثیر بگذارد و باعث اختلال در حرکات آن ها هم بگردد .
نکروز آواسکولار سر فمور می تواند به صورت مادر زادی و یا اکتسابی رخ بدهد . نکروز آواسکولار مادر زادی یک اختلال خون رسانی در کودکان با میانگین سنی 5 تا 10 سال می باشد . این اختلال که پرتس نیز نام دارد یکی از علت های شایع لنگش در کودکان می باشد و معمولا به صورت دو طرفه رخ می دهد . این اختلال در این افراد معمولا پس از گذشت یک تا دو سال به صورت خود به خودی فروکش کرده و علائم آن کاهش پیدا می کند .
با این وجود تحت نظر بودن کودک توسط پزشک و استفاده از روش های درمانی مورد نیاز می تواند باعث افزایش سرعت بهبودی و جلوگیری از عوارضی مانند آرتروز زودرس مفصل ران در بزرگسالی فرد گردد . با وجود مطالعات فراوان و شایع بودن این اختلال ، همچنان دلیل مشخصی برای ایجاد این مشکل کشف نشده است . اما در اکثر موارد ، وجود یک تروما و یا شکستگی در استخوان فمور به چشم می خورد .
تشخیص به هنگام این اختلال و شروع درمان در مراحل اولیه تاثیر بسازیی در جلوگیری از پیشرفت و ایجاد عوارض آن دارد . در صورتی که درمان به درستی صورت نگیرد و سر استخوان ران حالت گرد خود را از دست بدهد ، جراحی تعویض مفصل با تجویز پزشک صورت می گیرد .
علائم نکروز آواسکولار فمور
- لنگش هنگام راه رفتن
- درد در اطراف مفصل ران و استخوان های اطراف
- کاهش دامنه حرکتی
- خشکی مفصل
- مشکل در بالا یا پایین رفتن از پله
باید توجه داشت که این اختلال در مراحل اولیه معمولا نشانه و علامت خاصی ندارد و با گذر زمان و شدت یافتن آسیب ، علائم به آرامی بروز پیدا می کنند .
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به نکروز آواسکولار
- شکستگی های فمور
- آسیب های مفصلی
- سابقه ضربه و تصادف
- کوتاه یا بلند بودن یک اندام
- سبک زندگی نادرست
- عوامل ژنتیکی و ارثی
- نادرست بودن شکل استخوان فمور ( که باعث توزیع نا مناسب فشار بر سر فمور می گردد )
- مشکلات عروقی و هر گونه اختلال در گردش خون
- عفونت
- بیماری هایی مانند سرطان ، روماتوئید آرتوئید و …
- مصرف بی رویه الکل و دخانیات
روش های درمانی نکروز آواسکولار سر فمور
-
فیزیوتراپی :
یکی از بهترین روش های غیر تهاجمی برای درمان این بیماران ، استفاده از تکنیک های فیزیوتراپی می باشد . مطالعات انجام شده نشان می دهند که متد های مختلفی که در فیزیوتراپی برای کاهش درد و تقویت فرد به کار می رود تاثیر بسیار چشمگیری در جلوگیری از پیشرفت روند بیماری دارد :
- استفاده از جریان های مختلف برای کاهش درد ، تحریک استخوان برای ترمیم بافت و بهبود گردش خون
- به کار بردن لیزر و تکار در نواحی اطراف مفصل برای افزایش گردش خون و رگ زایی
- نیدل یا سوزن خشک به همراه جریان الکتریکی برای کاهش درد
- انجام تمرینات تقویتی برای افزایش حمایت مفصل در برابر فشار های وارده
- دارو درمانی :
- وازودیلاتور ها ( گشاد کننده های عروق خونی )
- الندرونیت ( برای کاهش باز جذب استخوان )
- دارو های ضد انعقاد
- مسکن های غیر استروئیدی ( برای کاهش درد و التهاب )
- جراحی :
همانطور که در ابتدا گفته شد ، در صورتی که بیماری تا حدی پیشرفت کند که سر استخوان فمور از حالت طبیعی خود خارج گردد ، درمان های غیر تهاجمی پاسخگو نباشند ، درد بیمار بسیار شدید و حرکاتش به حد زیادی محدود شده باشد ، راهی به جز جراحی باقی نمی ماند .
در این بیماران روش های جراحی گوناگونی صورت می گیرد :
- جراحی تعویض مفصل : در این روش سر استخوان فمور برداشته می شود و یک فلز کروی شکل مانند سر استخوان ران جایگزین آن می گردد .
- جراحی پیوند استخوان و غضروف
- جراحی کاهش فشار های وارده : در این روش حفرات ریزی در سر استخوان فمور ایجاد می گردد تا فشار کلی وارد شده بر استخوان کمتر شده و راه های جدیدی برای رگ زایی ایجاد گردد .
