پیری، یک بیماری نیست. بلکه در واقع فرآیندی است که از همان دوران نوزادی آغاز می شود. روندی است که در آن، کم کم توانایی های انسان کاهش می یابد. با توجه به عواملی چون سبک زندگی و همچنین شرایط محیطی و ژنتیکی، ممکن است این فرآیند در تمام انسان ها با یک سرعت خاص اتفاق نیفتد.
اما در هر حال، فرآیندی اجتناب ناپذیر است. یکی از مباحثی که برای سالمندان مطرح است، بیماری های شایع در این دوره می باشد. بسیاری از بیماری ها در پیری بروز می کنند و یا حادتر می شوند. از جمله مهمترین بیماری های دوران سالمندی و روش های مبارزه و کنترل آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
بیماری های قلبی و عروقی سالمندان
بیماری های قلبی و عروقی، از جمله بیماری هایی هستند که ممکن است در دوران سالمندی بروز پیدا کنند. چنین سالمندانی به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول به دلایل شناخته شده از جمله ژنتیک، دیابت، مصرف دخانیات، بیماری فشارخون و یا هر بیماری پیش زمینه ای دیگری دچار بیماری های مختلف قلبی و عروقی می شوند و یا اینکه از قبل چنین بیماری هایی را داشته اند و با ورود به دوران پیری حادتر شده اند.
اما دسته دوم، سالمندانی هستند که بدون هیچ علت مشخصی و فقط به دلیل فرآیند پیری، دچار نارسایی های قلبی می شوند. از جمله این علائم عبارتند از:
- تنگی نفس
- درد در قفسه سینه
- احساس خستگی بیش از حد
- ضعف عمومی
- سرگیجه
- تعریق زیاد
- تپش نامنظم قلب
تجویز دارو، انجام اعمال جراحی مختلف، رژیم های غذایی خاص، فعالیت های بدنی ویژه و.. دستوراتی هستند که پزشک متخصص پس از انجام معاینات به شما خواهد داد. بیمارانی که مبتلا به فشار خون بالا یا انسداد شرایین هستند و یا اینکه در معرض بروزسکته قلبی قرار دارند نیاز به مراقبت همیشگی دارند.
بیماری های دستگاه گوارشی سالمندان
با افزایش سن و به وجود آمدن تغییرات در عادات رفتاری، رژیم غذایی و همچنین مصرف داروهای مختلف، مشکلات گوارشی سالمندان نیز بروز پیدا می کند. یبوست، اسهال، رفلاکس معده، زخم معده، سندروم روده تحریک پذیر، سرطان های مری، معده و روده از جمله این بیماری ها هستند.از جمله عواملی که می توانند در ایجاد این بیماری ها نقش ویژه ای داشته باشند عبارتند از:
شرایط و سبک زندگی فرد در دوران جوانی:
داشتن رژیم غذایی نامناسب و استفاده مدام از غذاهای چرب و فست فودی، داشتن اضافه وزن، مصرف الکل و… از جمله عادات رفتاری نادرست هستند که می توانند زمینه ساز بیماری های گوارشی در پیری باشند.
تحولات جسمی دوران سالمندی
بروز مشکلاتی همچون کاهش یا افزایش ترشح اسید معده، کاهش حرکات روده، ضعف دیواره روده و نیز اختلال در جویدن مواد غذایی نیز از عوامل ایجاد این بیماری ها هستند که در اثر پیری به وجود می آیند.
دیابت سالمندان
زمانی که فرد دچار این عارضه می شود، بدن او قادر به تولید انسولین نیست و یا اینکه به دلایلی نمی تواند از انسولین تولید شده استفاده کند.از سوی دیگر انسولین عامل ورود گلوکز به درون سلول ها و یا به عبارتی، عامل سوخت و ساز متعادل بدن است. بنابراین بدن چنین فردی با افزایش میزان گلوکز مواجه خواهد شد. تکرر ادرار، خشکی دهان، احساس ضعف و گرسنگی ناگهانی، تاری دید، کاهش بدون علت و ناگهانی وزن، عفونت ادراری و عدم التیام زخم ها تا مدت طولانی از جمله علائم این بیماری پنهان و خطرناک هستند.
مراقبت‌ها:
-بیمار، داروها را طبق زمانبندی مصرف نماید.
-رژیم غذایی سالمند اصلاح شده و مواد غذایی مضر از برنامه روزانه حذف شود.
-ورزش و فعالیت بدنی فراموش نشود. بی تحرکی و بستری شدن طولانی مدت برای افراد دیابتی خطرناک است.
-مراقبت از چشم ها و مراجعه منظم به چشم پزشک را جدی بگیرید. دیابت می تواند سلامت چشم را تهدید -کند.
-اگر بدن بیمار به هر دلیلی زخمی شده است از او مراقبت کنید و اجازه ندهید زخم عفونی شود.
بیماری های مربوط به عضلات و استخوان ها
بیماری های عضلانی و اسکلتی از جمله شایع ترین بیماری ها هستند که اغلب سالمندان از آنها رنج می برند. این بیماری ها، عضلات، ماهیچه ها و استخوان ها را درگیر می کنند و معمولا موجب بروز درد می شوند. بیماری های ارتوپدی معمولا باعث درد، گزگز، سوزن‌سوزن شدن، محدود شدن حرکت یا تغییر شکل استخوان میشوند. برخی از آنها استخوان را تحت تاثیر قرار میدهند و برخی بر ماهیچه، رباط، مفصل یا تاندون را تاثیرگذار هستند.سالمند معمولا از درد زانو، کمر، گردن، دست ها یا پاها شکایت می کند. این دردها معمولا موجب مختل شدن حرکات بدن و ناتوانی در انجام برخی از فعالیت های روزمره می شوند. برخی از بیماری های عضلانی و اسکلتی صرفا با تجویز دارو برطرف می شود. اما برخی از آنها نیاز به مراقبت های ویژه و درمان های پیشرفته تر از جمله فیزیوتراپی، لیزردرمانی، عمل جراحی و… دارند. در ادامه به برخی از این بیماری‌ها می‌پردازیم:
آرتروز بیماری مفصلی مزمن است، با گذشت زمان بدتر میشود و معمولا در افراد مسن شایعتر است. ممکن است هر مفصلی را تحت تاثیر قرار دهد، اما بیشتر مفاصل دست، زانو، باسن و ستون فقرات را درگیر میکند.
درمان آرتروز زانو
برخی از روش‌های درمانی که برای بهبود زانو استفاده میشود شامل موارد زیر هستند؛
-عمل زانو
-قرار دادن کمپرس بر روی زانو، کمپرس سرد گذاشتن، استراحت کردن
-فیزیوتراپی و توانبخشی
-ماساژ درمانی
-تزریق کورتیکواستروئید در زانو
-تزریق هیالورونیک اسید در داخل مفصل زانو
PRP-و تزریق سلولهای بنیادی
RFA-
تمرین درمانی:
کشش عضلات همسترینگ:
ابتدا بر روی زمین دراز بکشید، یک پارچه یا کش را دور کف پایتان حلقه کنید و سپس با دو دست طرفین پارچه را گرفته و در حالی که زانوهایتان صاف است آنها را بکشید و پاهایتان را به صورت صاف تا جایی که می توانید بالا بیاورید. برای ۲۰ ثانیه در این حالت بمانید.
سپس پایتان را پایین بیاورید. این کار را دوباره تکرار کنید و سپس برای پای مقابل این حرکت را انجام دهید.
تقویت عضله ی چهارسر ران:
عضلات جلوی ران خود (عضله چهار سر ران) را منقبض کنید. یک حوله مطابق شکل زیر زانو قرار داده و زانو را به‌آرامی به سمت پایین فشار دهید. انگشتان خود را بر روی عضله داخلی چهار سر ران قرار داده و انقباض آن را حس کنید، در این لحظه عضله شما باید سفت شده باشد.
به مدت 5 ثانیه نگه‌دارید. در صورت نبود درد هر بار 10 مرتبه این حرکت را تکرار کنید.
روماتیسم مفصلی:
رماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید نوعی بیماری مزمن است که باعث التهاب مفصل میشود. گاهی التهاب به قدری شدید است که بر عملکرد مفاصل و قسمتهای دیگر بدن تاثیر میگذارد. به عنوان مثال روماتیسم مفصلی در دست باعث بدشکلی انگشتان میشود و کار با دست را مشکل میکند.
روماتیسم مفصلی در بزرگساالن مزمن بوده و یک بیماری خودایمنی به شمار میرود. سیستم ایمنی بدن به سلولهای سالم حمله میکند و باعث التهاب مفاصل میشود. این بیماری انواع مختلفی دارد و علائم در هر گونه متفاوت است، اما به طور کلی همه انواع روماتیسم دارای چند علائم یکسان هستند که از بین آن ها می توان به تب، خستگی، کم اشتهایی، التهاب و خشکی و درد در مفاصل اشاره کرد.
اگر مبتلا به آرتریت روماتوئید هستید، یک رژیم غذایی سالم، مدیریت استرس، ورزش منظم و سایر درمان‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شما کمک کند.
یکی از روش‌های درمان روماتیسم کمک گرفتن از فیزیوتراپ است. در این روش انجام تمرینات مختلف موجب افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل میشود و انجام کارهای روزمره را برای افراد مبتلا به روماتیسم ساده‌تر میکند.
تمرین در آب پیشنهادی عالی برای پیشگیری از روماتیسم
وقتی در یکی از مفاصل مانند مچ پا ، زانو سلول های بدن به اشتباه مورد حمله سیستم ایمنی قرار می گیرند التهاب به وجود می آید و منجر به درد و تورم می گردد آب درمانی یا فیزیوتراپی در آب با نظارت یک فیزیوتراپیست مطمئن و مجرب می‌تواند در دریافت بهترین نتیجه از آب درمانی کمک قابل توجهی به بیماران نماید.
میان مهره‌های ستون فقرات دیسک‌هایی قرار دارند. مرکز آنها نرم و ژله مانند بوده و قسمت خارجی سفت‌تر است. گاهی دیسک دچار لغزش یا پارگی میشود. اگر قسمت بیرونی دیسک پاره شود و بخشی از آن بیرون بزند، شخص دچار فتق دیسک کمر شده است. این عارضه باعث درد، بی‌حسی یا ضعف در پاها و بازوها میشود.
وزن بالا، مشاغل سخت با فعالیت فیزیکی بالا، سیگار کشیدن، رانندگی مکرر و بی‌تحرکی احتمال فتق دیسک را افزایش میدهند. برای تسکین درد داروهای مسکن، نوروپاتیک و شل‌کننده عضلات تجویز میشود. اما برای درمان پزشک فیزیوتراپی یا جراحی را توصیه میکند
علائم فتق دیسک کمر:
- کمر درد مزمن و شدید
- تشدید درد کمر در ابتدای روز و شروع فعالیت
- ضعیف شدن عضلات کمر
- تشدید درد با حرکت
- اختلال در تعادل
- اختلال هنگام راه رفتن
- انتشار درد به اندام های فوقانی
- بی حسی و سوزن سوزن شدن اندام ها
- گرفتگی های عضلانی در ناحیه ستون فقرات
- فلج و آتروفی عضلات و مشکلات ادراری در موارد شدید و حاد بیماری دور از انتظار نخواهد بود.
فیزیوتراپی کمر موثرترین روش غیر جراحی در بهبود شرایط بیماران مبتلا به فتق دیسک است.فیزیوتراپی دیسک کمر بدون داشتن عوارض روش هایی مانند جراحی می تواند مشکلات بیمار را کاهش دهد.
متخصص فیزیوتراپی از مدالیته های درمانی مانند لیزر پرتوان،منوال تراپی، شاک ویو و اولتراسوند برای بهبود وضعیت بیماران مبتلا کمک می گیرد.فشار دیسک به اعصاب سبب تورم و التهاب ایجاد میکند که با تمرینات کششی فیزیوتراپی می توان این مشکل را تا حد زیادی کنترل کرد.
تمرینات ورزشی کششی و تقویت که توسط فیزیوتراپیست تنظیم می شوند با تقویت عضلات ضعیف شده و کاهش فشار بر ستون مهره ها به کاهش و تسکین درد و سایر علائم بیماری کمک میکنند.
آب درمانی و انجام تمرینات فیزیوتراپی در آب نیز بسیار مفید است.
انجام تمرین در آب فشار بر دیسک ها را کاهش داده و از این طریق به تسکین درد کمک می کند.
بیماری کایفوز یا گوژپشتی:
ستون فقرات در حالت عادی صاف دیده میشود. اما در افراد مبتلا به بیماری کایفوز، ستون فقرات در قسمت فوقانی به سمت جلو خم میشود و حالت گرد پیدا میکند. به این وضعیت قوز هم گفته میشود. در رادیوگرافی زاویه انحنای ستون فقرات بررسی میشود. در حالت عادی این انحنا باید ۲۰ تا ۴۵ درجه باشد، اما در این بیماران بیشتر از ۵۰ درجه انحنا وجود دارد.
مشکلات مادرزادی مانند نقص لوله عصبی، مشکلات عصبی عضلانی، مشکلات متابولیک و بیماری شوئرمن باعث کایفوز میشوند. اگر انحنا بیشتر از ۷۵ درجه باشد، تنها راه درمان عمل جراحی است.
علائم کایفوز
- گرد شدن شانه‌ها
- قوز قابل مشاهده روی پشت بدن
- درد ملایم کمر و پشت بدن
- خستگی
- سفتی و خشکی ستون فقرات
- گرفتگی عضله‌های همسترینگ (عضله‌های پشت ران)
ورزش درمانی و فیزیوتراپی:
متخصص رژیم غذایی مناسب حاوی کلسیم و ویتامین D را توصیه میکند.
سنجش تراکم استخوان، به ویژه در صورت سابقه ابتلا اعضا خانواده به پوکی استخوان یا وقوع شکستگی در گذشته، از ضعیف شدن استخوانها، شکستگیهای فشاری و گوژپشتی متعاقب آن در بیماران مسن‌تر جلوگیری میکند.
تمرین‌ها و حرکت‌های اصلاحی خاص تحت نظر فیزیوتراپیست با تقویت عضله‌های شکم و پشت بدن به تسکین درد کمر و پشت بدن و بهبود حالت اندامی کمک میکند.
تمرین وضعیت پروانه:
مطابق شکل زیر نشسته و دست‌های خود را در طرفین قرار می‌دهید به نحوی که تماس دست ها سبب می شود تا با حرکت شانه ها به سمت عقب و کشیده کردن سر و گردن به سمت عقب قوز پشت و کمر از بین برود. این حرکت را می‌توانید ۱۰ مرتبه در ۳ ست تکرار کنید.
پوکی استخوان
بیماری پوکی استخوان باعث ضعیف و نازک شدن استخوانها میشود. این بیماری بیشتر ستون فقرات، مچ دست و باسن را تحت تاثیر قرار میدهد و در زنان ۴ برابر بیشتر از مردان دیده میشود. افزایش سن، چاقی، فعالیت بدنی کم، داروهای خاص و سابقه خانوادگی پوکی استخوان در ایجاد این بیماری نقش دارند.
پوکی استخوان در بسیاری از مواقع علامتی ندارد. گاهی ممکن است باعث مشکلاتی مانند کمردرد شود. برای درمان باید وزن خود را کاهش دهید. فعالیتهایی مانند پیاده‌روی گزینه خوبی است. باید کلسیم و ویتامین D بیشتری دریافت کنید.
علائم و نشانه ها:
از علائم پوکی استخوان میتوان گفت معمولا پوکی استخوان در مراحل اولیه هیچگونه نشانه‌ا‌ی ندارد. اما بعدها باعث درد مبهمی در استخوانها یا عضلات میشود، به خصوص در گردن و قسمت پایینی پشت. در مراحل بعدی بیماری، بروز درد های شدید و ناگهانی از علائم پوکی استخوان است که معمولا به نواحی دیگر گسترش نمی‌یابد؛ اما با انجام فعالیتهایی که بر روی ناحیه دردناک فشار وزنی وارد میکنند بدتر میشود، و ممکن است با حساسیت به لمس همراه شود، ولی به طور کلی در عرض یک هفته کمتر میشوند.
معمولا وجود درد بیش از سه ماه طول میکشد. مبتلایان به پوکی استخوان حتی ممکن است افتادن یا هرگونه ضربه دیگری که باعث شکستن استخوانی از آنها مثل استخوان ستون فقرات یا مچ پایشان میشود را به خاطر هم نیاورند. شکستگیهای کمپرشن در ستون فقرات منجر به کاهش قد و قوز کمر میشوند. معمولا، دلیل شکستگیهای جاهای دیگر بدن، که بیشتر در باسن و استخوانهای مچ دست رخ میدهند، افتادن است.
درمان
ورزش و حرکات اصلاحی
انجام مرتب حرکات ورزشی و اصلاحی برای جلوگیری از پوکی استخوان ضروری است. افراد بالغ بین 19 تا 64 سال می‌بایست هر هفته دست کم به مدت 150 دقیقه تمرینات هوازی مانند دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی سریع انجام دهند. انجام تمرین تحمل وزن و تمرینات استقامتی برای بهبود تراکم استخوان و کمک به پیشگیری و درمان پوکی استخوان بسیار مهم است.
افراد بین 9 تا 64 سال همچنین باید دو یا چند روز در هفته را در قالب تمرینات تقویت عضله به ورزش دادن تمامی گروههای اصلی عضلات، از جمله پاها، باسن، پشت، سینه، شانه‌ها و بازوها، اختصاص دهند.
درمان حمایتی برای حفظ کیفیت بافت استخوانها و کاهش درد در مبتلایان به پوکی استخوان عبارت است از مغناطیس درمانی بیومگ با پالسهای فرکانس پایین ، که به پروسه‌های متابولیک در استخوانها کمک کرده و منجر به همکاری بهتر عوامل سازنده استخوان و کاهش چشمگیر درد میشود.
مغناطیس درمانی، در مبتلایان به پوکی استخوان، سرعت پروسه بهبود را به طور چشمگیری افزایش میدهد، چون این روش محرک تشکیل استخوانهای جدید بوده (به ساخت بافت استخوان و کلسیفیکاسیون سرعت میبخشد) و باعث افزایش حساسیت به هورمون پاراتیروئید میشود.
نتیجه گیری
زندگی سالم در سالمندی بر حسب شانس نبوده بنابراین داشتن رژیم غذایی مناسب، خواب کافی، پیشگیری از بیماری‌ها، ورزش و عادات تعامل اجتماعی کمک میکند تا افراد سالمند زندگی طولانی‌تر و سالمی داشته باشند.
