فتق دیسک به حالتی گفته می شود که به هر نحوی دیسک بین مهره ای از بین دو مهره ی خود بیرون زده باشد . این حالت اغلب از سمت خلف و در بخش های کمری و گردنی ستون فقرات رخ می دهد . دیسک بین مهره ای یک بالشتک نرم و پر آب است که باعث روانی حرکت در ستون مهره ای می گردد .
در واقع مانند اهرمی فشار وارده به ستون فقرات را کنترل می سازد . بیرون زدگی دیسک باعث ایجاد فشار بر روی ریشه های عصبی و درنتیجه بی حسی و اختلالات حرکتی در اندام ها می گردد و معمولا درد آن به صورت ناگهانی بروز می کند .
اما گاهی فرد سابقه ی یک کمر درد یا گردن درد قدیمی را گزارش می دهد . از نشانه های دیسک لومبار ( کمری ) درد کمر و درد ارجاعی به پا ها ، اسپاسم عضلات ، بی حسی ، سوزش و احساس خواب رفتگی در اندام تحتانی ( یک یا هر دو پا ) ، ضعف عضلات و اختلال در حرکت می باشد . در موارد شدید ضعف عضلات لگنی ، بی اختیاری ادرار و ناتوانی در حرکت رخ می دهد
علائم دیسک گردن شبیه به فتق دیسک در ناحیه ی کمری است ، با این تفاوت که درد ، ضعف و اسپاسم عضلات ، بی حسی و گز گز در گردن وجود دارد و به نواحی دست ، کتف و شانه ها ارجاع پیدا می کند . در موارد شدید تر ، لایه ی بیرونی دیسک پاره شده و به مرور مواد داخل دیسک از آن خارج می گردند . تنها راه درمانی در این مرحله جراحی دیسک می باشد .
عوامل ایجاد دیسک گردن و کمر
- سن : با افزایش سن تغییرات تخریبی در دیسک بین مهره ای و ستون فقرات رخ می دهد . در این حالت لیگامان های اطراف ستون فقرات شل شده و عضلات تحلیل می روند و نمی توانند دیسک را به درستی بین دو مهره نگه دارند . در نتیجه فرد مستعد فتق دیسک می گردد .
- ضربه و تصادف ، شکستگی و جا به جایی مهره های و هر گونه آسیب به راستای ستون مهره ای احتمال فتق دیسک را افزایش می دهد .
- افزایش و کاهش قوس گردن و کمر و اسکولیوز : تغییر راستای ستون مهره ای باعث بهم خوردن تعادل و افزایش فشار بر روی دیسک ها و در نتیجه بیرون زدگی آن ها می گردد . این بیرون زدگی می تواند از سمت قدام یا خلف رخ بدهد .
- فعالیت های سنگین ، بلند کردن اجسام سنگین به مدت طولانی و ناگهانی
- چاقی
- سرخوردگی مهره ها بر روی یکدیگر
- جنسیت : شیوع دیسک کمر در آقایان بیشتر از خانم ها می باشد .
- استعمال دخانیات
- ژنتیک : از عوامل بسیار موثر در ایجاد بیرون زدگی دیسک عوامل ژنتیکی و ارثی می باشند .
- تغییرات تخریبی در ستون فقرات
- آسیب لیگامان ها : لیگامان ها وظیفه ی ایجاد ثبات و نگهداری ستون مهره ای را بر عهده دارند . هر گونه آسیب ، کشش و پارگی این لیگامان ها باعث افزایش احتمال فتق دیسک می شود .
پیشگیری
- اجتناب انجام فعالیت های طولانی مدت در حالت خمیده رو به جلو
- تقویت عضلات core ( عضلات ثبات دهنده ستون فقرات )
- اصلاح وضعیت بدن در همه ی حالت ها ( هنگام فعالیت ، نشستن ، راه رفتن ، خوابیدن )
- استفاده از صندلی و میز کار با ارتفاع مناسب
- کاهش فعالیت هایی که نیاز طولانی مدت به خم کردن گردن دارند ( مانند کار با کامپیوتر و گوشی )
- حفظ وزن در محدوده ی نرمال
- تنظیم ارتفاع کامپیوتر برای کاهش فشار روی گردن
- استفاده از صندلی های مناسب که باعث حفظ قوس گردن و کمر می گردند و دارای تکیه گاه هستند
- عدم استفاده از سیگار
- بلند کردن اجسام به صورت آرام و با حفظ حالت بدنی مناسب
- کشش عضلات
- استراحت بین فعالیت های طولانی ( اگر مدت زیادی است که در حالت نشسته هستید ، بایستید ، اگر مدت زیادی است که به جلو خم شده اید ، صاف بنشینید و .. )
- سلامت روان و تفکرات مثبت
- ورزش ، فعالیت و پیاده روی منظم و مناسب
درمان
با توجه به میزان فتق دیسک ، مقدار درگیری اندام ها ، شدت درد و وضعیت بیمار درمان مورد نظر توسط پزشک متخصص مشخص می گردد :
- فیزیوتراپی
از جمله روش های پرطرفدار برای درمان بیماران فتق دیسک فیزیوتراپی است . به این دلیل که فیزیوتراپی یک درمان غیر تهاجمی است و کارایی آن ثابت شده است . در ابتدا از بیمار خواسته می شود که فعالیت خود را کاهش دهد ، از بودن در حالت هایی که درد و گز گز را تشدید می کند خودداری کند ( در افراد مبتلا به فتق دیسک گردن و کمر معمولا با خم کردن سر و کمر رو به جلو درد و بی حسی افزایش پیدا می کند ) و تمریناتی را که فیزیوتراپیست برای او تجویز می کند را به صورت روتین انجام بدهد .
در روش فیزیوتراپی تکنیک های مختلفی برای درمان بیماران وجود دارد :
- استفاده از مدالیته های مختلف مانند تنس برای کاهش درد
- هیدرو تراپی ( آب درمانی ) برای بهبود حرکات و کاهش بار وارده بر ستون فقرات
- نروموبیلیزیشن ( حرکت عصب توسط فیزیوتراپیست )
- استفاده از هات پک و IR برای ایجاد گرما
- تقویت عضلات core ( عضلات ثبات دهنده ستون فقرات )
- ماساژ درمانی برای افزایش ریلکسیشن و خون رسانی و کاهش اسپاسم عضلات
- ترکشن ( کشش ستون فقرات با استفاده از دستگاه کشش ، وزنه و یا توسط فیزیوتراپیست )
- منوال تراپی ( حرکاتی که فیزیوتراپیست برای بیمار به صورت غیر فعال انجام می دهد مانند کشش ستون فقرات یا فشار دادن برخی نقاط خاص )
- درای نیدلینگ ( سوزن خشک )( برای رفع گرفتگی عضلات )
- لیزر درمانی برای ترمیم و افزایش خون رسانی
- تجویز حرکات اصلاحی در صورت وجود دفورمیتی ( اسکولیوز ، کایفوزیس ، لوردوزیس )
- دارو درمانی
استفاده از دارو های مختلف یک روش درمانی مکمل در کنار فیزیوتراپی است :
- دارو های مسکن و ضد التهاب: ایبوپروفن ، نپروکسن
- دارو های ضد درد عصب : گابا پنتین ، ترامادول
- دارد های شل کننده عضلات : متو کاربامول
- تزریق استروئید
در این روش استروئید در فضای اپی دورال ( خارجی ترین قسمت کانال نخاعی که مملو از ریشه های عصبی و شریان ها است ) تزریق شده و بعد از چند روز درد بیمار کاهش پیدا می کند . این روش درد بیمار را از یک ماه تا چند سال کاهش می دهد اما منشا اصلی درد را از بین نمی برد .
- تزریق اوزون
در این روش اوزون در محل درد در ستون فقرات و در دیسک تزریق شده و باعث کاهش درد بیمار می گردد .
- جراحی
در مراحله ای که درد بیمار شدید می باشد ، از درمان های قبلی نتیجه ای نگرفته است ، میزان دیسک بیرون زده بیش از اندازه شده است ، درد اندام ها بسیار بیشتر از درد ستون فقرات می باشد و یا پارگی شدید رخ داده است جراحی صورت می گیرد . هدف از جراحی برداشتن فشار از روی دیسک و آزاد سازی اعصاب می باشد . در اکثر جراحی ها روش دیسککتومی به کار برده می شود . در این روش دیسک فتق شده بریده و از ستون فقرات خارج می شود .
