یکی از اختلالات بسیار مهم در مفصل زانو اختلال در راستای استخوان ها می باشد. این اختلالات می‌تواند منجر به بد راستایی در زوایای مختلف زانو شوند که یکی از این بد راستایی ها زانوی ضربدری یا زانوی ایکس می باشد.
زانوی ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری یا زانوی ایکس نام فارسی اختلال ژنووالگوم ( genu valgum ) است که یک عارضه شایع در زانو بخصوص در دوران رشد کودکان و حتی بزرگسالان می باشد. در این عارضه اندام تحتانی به سمت داخل پیچش پیدا کرده به نحوی که زانوها به هم نزدیک شده و حتی در تماس با همدیگر می شوند.
وقتی افرادی که زانوهای ضربدری دارند پاهایشان را در کنار هم قرار می‌دهند، بین قوزک پاهایشان 8 سانتیمتر یا بیشتر فاصله وجود دارد. زانوی ضربدری معمولا دو طرفه است (هر دو پا را درگیر می‌کند) اما در برخی موارد، ممکن است فقط یک زانو را درگیر کند.
پای ضربدری معمولا در کودکان خردسال شایع است و در اکثر موارد با رشد کودک، خود به خود اصلاح می‌شود. بر اساس آمار، ۷۵ درصد از کودکان بین ۳ تا ۵ سال دارای زانوی ضربدری هستند که در حدود ۹۹ درصد از این موارد تا سن ۷ یا ۸ سالگی این مشکل به صورت کامل اصلاح می‌شود. مشکل پاهای ضربدری همچنین می‌تواند در سنین بالاتر ایجاد شود.
علت زانوی ضربدری
- ارثی یامادرزادی
- بیماریهای متابولیک استخوانی مانندراشیتیسم که از عوامل بسیار مهم این عارضه در کودکان است.
- استئوکندرودیسپلازی: بیماری استخوانی ژنتیکی که منجر به تغییر در راستای استخوانها را شامل می شود.
- آسیب یا عفونت در زانو یا پاها
- توموراستخوانی
- کمبود شدید ویتامین D و کلسیم
- چاقی
- آرتریت در زانو
- تومور های خوش خیم استخوان
علائم زانو ضربدری
بارزترین نشانه زانوی ضربدری فاصله بیش از حد مچ پاها در زمانی است که زانوها در کنار یکدیگر قرار دارند. علائم دیگر پاهای ضربدری از جمله درد، اغلب نتیجه شیوه راه رفتن این افراد است.
مهمترین علائم پای ضربدری شامل موارد زیر است:
- درد زانو و لگن
- درد ساق پا یا مچ پا
- سفتی و درد مفاصل
- ساییدگی قسمت داخلی کفش‌ها
- کاهش دامنه حرکتی در لگن
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- بی ثباتی زانو
- آرتریت پیشرونده زانو در بزرگسالان
تشخیص زانوی ضربدری
تشخیص پای ضربدری معمولا با معاینه فیزیکی شروع می‌شود که در آن پزشک فرد را معاینه می‌کند و یک شرح حال دقیق از او دریافت می‌کند. پزشک برای تشخیص زانوی ضربدری در کودکان به بررسی مسیر رشد پاهای او می‌پردازد.
همچنین برای تشخیص پاهای ضربدری لازم است موارد زیر بررسی شوند:
- تراز زانو هنگام ایستادن
- نحوه راه رفتن
- مقایسه طول پاها
- سایش ناهموار در کف کفش‌ها
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای بررسی ساختار استخوان، اسکن MRI یا تصویربرداری اشعه ایکس را تجویز کند.
درمان زانوی ضربدری
درمان زانوی ضربدری تا حد زیادی به علت و شدت بیماری بستگی دارد. راههای درمانی زانوی ضربدری به دو دسته تقسیم بندی می‌شوند:
- اصلاح زانوی ضربدری بدون جراحی
- جراحی زانوی ضربدری
درمان زانوی ضربدری بدون جراحی
- داروهای و مکمل‌ها
- حرکات اصلاحی زانوی ضربدری
- کاهش وزن
- استفاده از ارتز
- فیزیوتراپی
تمرینات و حرکات اصلاحی در زانوی ضربدری
اسکات به کمک دیوار
پشت به دیوار قرار بگیرید و پاهایتان را به اندازه عرض شانه باز کنید، کمی از دیوار فاصله بگیرید کمر را به دیوار تکیه دهید، به حالت اسکات با زاویه 90 درجه بنشینید و پنج الی ده ثانیه این حالت را حفظ کنید. عضلات شکم خود را منقبض کنید
بالا و پایین رفتن از پله از بغل
در کنار یک نیمکت بایستید، پای راست خود را کمی فاصله دهید و با فشار به سمت پایین بدن بلند کنید و روی نیمکت بایستید، زمانی که پای راستتان کاملا صاف شد لحظه ای در همان حالت بمانید و سپس بدن را به حالت اولیه برگردانید. این حرکت را روزانه 10 الی 12 مربته تکرار کنید و سپس پای خود را عوض کنید، به جهت نتیجه بهتر و افزایش مقاومت می توانید یک توپ طبی هم دست بگیرید.
تمرین لانج
روی یک زانو تکیه کرده و به آهستگی به سمت پایین تا جایی می‌رویم که ۹۰ درجه زانوی شما خم شود. حرکت لازم است به آهستگی انجام شده و با کنترل عضلانی همراه باشد. این حرکت را می‌توانید برای هر سمت ۱۰ مرتبه و در ۵ ست انجام دهید.
بالا آوردن پای صاف
روی زمین به پشت دراز بکشید، یک پای خود را صاف دراز کنید و پای دیگر را از زانو خم کنید. عضلات ران را در پایی که صاف کرده اید را منقبض کنید و در حدود ۳۰ سانتیمتر بلند کنید و به مدت پنج ثانیه در این وضعیت باقی بمانید. بالا آوردن پا را حداقل دو بار برای هر پا تکرار کنید.
دور کردن (ابداکشن) پا به کمک دستگاه کابل
یک مچ‌بند (پابند) کشی را به مچ پای چپ خود ببندید و آن را پایین نگه دارید. در حالی که ایستاده‌اید وزن خود را روی شانه راست بیندازید و با یک حرکت کمانی، پای چپ خود را از بغل تا جایی که می‌توانید بالا بیاورید و سپس به آرامی به پایین برگردانید. این حرکت را ۱۰ تا ۱۲ مرتبه تکرار کنید و بعد از طرف دیگر انجام دهید
دور کردن (ابداکشن) پا در حالت خوابیده
روی پهلوی چپ بخوابید و پاهای خود را روی هم بگذارید. پای راست خود را تا زاویه ۴۵ درجه بلند کنید، یک ثانیه نگه دارید و بعد پایین بیاورید. این حرکت را ۱۰ تا ۱۲ مرتبه تکرار کنید و بعد پای خود را عوض کنید.
تمرین عضله همسترینگ
در حالی که دست خود را به پشت یک صندلی گرفته‌اید، تمام وزن بدن را روی یک پا بیندازید و در حالی که فقط پنجه پا روی زمین است، پای دیگر را از پشت به طرف بالا خم کنید. عضلات همسترینگ را منقبض کنید و پاشنه پا را از عقب به طرف باسن بکشید. این حالت را ۵ ثانیه نگه دارید و بعد پا را پایین بیاورید. این حرکت را ۸ تا ۹ مرتبه روی هر پا تکرار کنید. این ورزش برای اصلاح پای ضربدری بسیار مفید است.
