آرتروز در حالت کلی به معنی تخریب غضروف مفصلی و در نهایت تخریب کل اجزای مفصل و مختل کردن حرکات آن می باشد . با افزایش فرسایش غضروف مفصلی دو استخوان به یکدیگر نزدیک تر شده و با هم تماس پیدا می کنند . در این حالت فشار زیادی به استخوان ها وارد شده و استخوان ها به مرور زمان ساییده می شوند که باعث درد و بی ثباتی در مفصل می گردد . در جامعه امروزی ، یکی از شایع ترین آرتروز ها در بین افراد ، آرتروز مفصل زانو است .
این تخریب می تواند در قسمت های مختلف زانو ( داخل ، خارج ، زیر کشکک ) رخ بدهد . توجه شود که تخریب قسمت های داخلی زانو در بین بیماران شایع تر است . یکی از نشانه های تخریب مفصل زانو درد های افزایشی می باشد .
از دیگر علائم آن تغییر شکل غضروف مفصلی است که باعث تغییر شکل مفصل زانو می گردد . خشکی مفصل ، اختلال حرکات ، ورم ، افزایش دمای اطراف مفصل درگیر ، خالی کردن زانو ، تحلیل عضلات مربوطه ، ایجاد صدا های غیر طبیعی مانند تق تق ، اسپاسم برخی عضلات ، تشکیل استئوفیت ها (زوائد استخوانی اضافه ) اطراف استخوان های ران و ساق پا و بزرگ شدن سطح زانو از نشانه های شایع آرتروز زانو می باشند .
عوامل ایجاد آرتروز زانو
- سن : یکی از فاکتور های مهم در ایجاد آرتروز زانو ، افزایش سن بیمار است . با این حال بسیاری از افراد جوان نیز دچار آرتروز می شوند .
- دفورمیتی ( تغییر شکل ) زانو : تغییر شکل مفصل زانو با جا به جایی نقطه فشار و بر هم زدن تعادل باعث تخریب غضروف مفصلی می شود . افرادی که مبتلا به زانو پرانتزی هستند بیشتر از افراد سالم ممکن است که به آرتروز مفصل زانو خصوصا در قسمت های داخلی آن دچار شوند . احتمال ایجاد آرتروز در قسمت های خارجی زانو در افرادی که زانو های ضربدری دارند نیز بیشتر از بقیه افراد است . باید به این نکته نیز توجه شود که آرتروز زانو نیز می تواند باعث تغییر زاویه ی زانو و در نتیجه ایجاد دفورمیتی های این مفصل گردد .
- اضافه وزن : افزیش وزن باعث افزایش فشار روی زانو ها شده و در نتیجه فرد را مستعد ابتلا به آرتروز می سازد . کاهش پنج الی سه کیلو گرم از وزن بدن ، احتمال ابتلا به آرتروز را تا حدود 40 تا 50 درصد کاهش می دهد .
- ضربه های مکرر یا مستقیم به زانو ، خم کردن های طولانی مدت ، نشستن در حالت چهار دست و پا و چمباتمه
- کوتاهی یا ضعف عضلات مربوطه : در این مورد عضلات کوتاه شده باعث اختلال حرکات گشته و فشار های وارده بر زانو را افزایش می دهند . در مواردی که ضعف عضلات وجود دارد ، عضلات دیگر قادر به جذب فشار های وارده بر زانو نیستند و نمی توانند زانو را در راستای مناسب خود نگه دارند ، در نتیجه احتمال آرتروز را افزایش می دهند .
- آسیب و پارگی مینیسک ها و لیگامان ها : مینیسک ها با حالت فنجانی شکلی که دارند باعث افزایش هم خوانی دو استخوان ران و ساق شده و در نتیجه نیرو های تخریبی را کاهش می دهند . پارگی مینیسک به مرور زمان باعث تخریب زانو می گردد . لیگامان ها نیز در حفظ ثبات زانو و پایداری حرکات آن نقش به سزایی دارند ، کشیدگی و پارگی آن ها باعث بر هم خوردن تعادل زانو و در نتیجه تخریب غضروف مفصلی می شوند .
- نقرص : این بیماری اغلب در مفصل شست پا رخ می دهد و باعث اختلال حرکات آن و در نتیجه مختل کردن عملکرد دیگر مفاصل اندام تحتانی خصوصا زانو می گردد .
- شکستگی زانو
- عوامل ژنتیکی ، عفونی و ویروسی
پیشگیری
برای کاهش احتمال ابتلا به آرتروز زانو باید عوامل ایجاد اکتسابی آن را کاهش داد :
پوشیدن کفش مناسب ، تقویت عضلات ضعیف ، کشش عضلات کوتاه شده ، کاهش وزن و نگه داشتن آن در محدوده نرمال و جلوگیری از ضربه های مستقیم و مکرر به زانو باعث کاهش احتمال ایجاد این درگیری در افراد می گردد .
درمان
پزشک متخصص بعد از معاینه های لازم و بررسی عکس های رادیوگرافی برای فرد درمان لازم را تجویز می نماید :
- فیزیوتراپی
با توجه به آمار ، انجام فیزیوتراپی در بیماران مبتلا به آرتروز تاثیر به سازایی دارد . توصیه ی اکثر پزشکان برای بیماران مبتلا به آرتروز درمان با فیزیوتراپی است چون یک روش غیر تهاجمی است و کارایی بالایی دارد . در فاز های اولیه ی بیماری هدف اصلی کاهش درد و التهاب ناشی از آن است .
در ابتدا به فرد توصیه می شود فعالیت هایی که باعث افزایش فشار وارده بر زانو می شود را کاهش دهد ، از نشستن به حالت چهاردست و پا و چمباتمه خودداری کند ، از توالت فرنگی استفاده کند و در حدود بیست دقیقه در هر روز با کفش مناسب پیاده روی کند. به طور کلی درمان این بیماران با فیزیوتراپی شامل موارد زیر می گردد :
- استفاده از مدالیته های مختلف مانند تنس برای کاهش درد
- هیدروتراپی ( آب درمانی ) برای کاهش بار وارده بر مفصل
- لیزر درمانی برای افزایش سرعت ترمیم ( لیگامان و مینیسک ها )، افزایش خون رسانی ، کاهش التهاب و درد
- تکار برای ایجاد گرمای عمقی و افزایش خون رسانی و بهبود روند ترمیم
- تقویت عضلات ضعیف شده مانند عضله چهار سر
- موبیلیزیشن و کشش مفصل برای رفع سفتی و افزایش دامنه حرکتی ( این حرکات توسط فیزیوتراپیست یا به وسیله ی وزنه و دستگاه های مربوطه در کلینیک های فیزیوتراپی انجام می شود . )
- استفاده از یخ و در ادامه گرمای مرطوب
- کشش عضلات پشت ران و ساق
- استفاده از تیپ ( نوعی چسب که به صورت نواری برش داده می شود ) برای کاهش درد ، تسهیل یا مهار عضلات ، بهبود راستای کشکک زانو
- زانو بند و کفش طبی
از توصیه های پزشک و فیزیوتراپیست برای بیماران مبتلا به آرتروز استفاده از کفش طبی و زانو بند در کنار فیزیوتراپی است . زانو بند با اصلاح راستای غیر طبیعی زانو باعث کاهش فشار های وارده بر آن می گردد . کفش طبی و کفی مخصوص نیز با جذب شوک ها و اصلاح دفورمیتی زانو مانند زانو بند ها باعث کاهش درد و فشار های زانو می شوند . نوع زانو بند ، کفی و کفش طبی با توجه به شرایط بیمار مشخص می گردد .
- تزریق پی آر پی
در این روش مقداری خون از بیمار گرفته شده ، پلاکت های آن جدا گشته و به ناحیه ی زانو تزریق می شود . این تزریق در ترمیم غضروف و لیگامان ها تاثیر چشمگیری دارد .
- دارو درمانی
تجویز دارو های زیر در بیماران رایج است :
- مسکن مانند استامینوفن
- ضد التهاب های غیر استروئیدی مانند نپروکسن
- غضروف ساز ها مانند کوندراتین و گلوکز آمین ها
- تزریق ژل
مایع مفصلی زانو از ترکیباتی تشکیل شده که باعث افزایش خاصیت ارتجاعی آن و در نتیجه جذب فشار های وارده بر زانو می گردد . ترکیبات این مایع در بیماری آرتروز زانو تغییر کرده و حالت ارتجاعی خود را از دست می دهد و باعث افزایش فشار به دو استخوان تشکیل دهنده مفصل می گردد . در روش تزریق ژل با وارد کردن ترکیبات لازم به زانو حالت ژله ای مایع مفصلی مجددا تا نه ماه ایجاد می شود .
- جراحی و تعویض مفصل زانو
زمانی که هیچ کدام از درمان های ذکر شده برای فرد تاثیر نداشته باشد و آرتروز زانو بسیار پیشرفته گردد ، جراحی برای بیمار توصیه می شود . در صورتی که مفصل آسیب زیادی ندیده باشد ، جراحی آرتروسکوپی برای بیماران استفاده صورت می گیرد . اما زمانی که تخریب کلی صورت گرفته باشد تعویض مفصل زانو بهترین گزینه است . در مواردی که مفصل سالم است اما زاویه ی استخوانی مفصل تغییر کرده است ( دفورمیتی زانو پرانتزی و یا ضربدری ) راستای استخوانی توسط جراحی اصلاح می شود .
