یکی از شایع ترین اختلالاتی که انسان در طول عمر خود حداقل یک بار تجربه می کند پیچ خوردگی مچ پا یا Ankle sprain می باشد . این اختلال زمانی رخ می دهد که مفصل مچ پا به نادرستی بچرخد . اکثر افراد پیچ خوردگی مچ پا را با شدت و در دفعات کم تجربه کرده اند و توانسته اند بعد از رخ دادن آن به فعالیت های خود بدون هیچ گونه دردی ادامه بدهند .
اما در برخی از افراد پیچ خوردگی با شدت بالایی صورت می گیرد و باعث آسیب های فراوانی به مفصل مچ پا و بافت های اطراف آن می گردد . این اختلال در بیشتر موارد باعث آسیب به بافت های نرم ( عضلات ) ، مفصل ، کشیدگی و در موارد شدید پارگی رباط ها می گردد . رباط های مچ به دو دسته ی داخلی ( دلتویید ) و خارجی تقسیم می شوند و بسته به نوع پیچ خوردگی ( چرخش به داخل یا خارج ) آسیب می بینند .
برای مثال زمانی که مچ پا به سمت داخل می چرخد رباط ها و لیگامان های خارجی کشیده می شوند و در موارد شدید پاره می گردند . رباط های داخلی نیز در چرخش مچ پا به سمت خارج آسیب می بینند . وظیفه ی اصلی این رباط ها نگه داشتن استخوان های مچ و ساق در کنار یکدیگر می باشد . لازم به ذکر است که آسیب به رباط ها نیز می تواند باعث افزایش احتمال پیچ خوردگی گردد و در صورت عدم درمان آن ها ، این چرخه ادامه پیدا می کند .
در صورت پیچ خوردگی شدید مچ پا و آسیب به لیگامان های مفصل مچ ، علاوه بر ایجاد درد و ناتوانی در راه رفتن ، تعادل فرد و سیستم استخوانی او نیز بهم می ریزد و باعث اختلال در دیگر مفاصل اندام تحتانی فرد می گردد .
بلافاصله پس از آسیب در اطراف مچ پا التهاب و ورم ایجاد می شود و فرد درد شدیدی را هنگام لمس ناحیه گزارش می دهد . از دیگر علائم این اختلال می توان به لنگش ، محدودیت حرکتی ، کبودی و خون مردگی ، سفتی مفصل ، درد هنگام تحمل وزن و افزایش دمای پوست ناحیه ی مچ اشاره کرد .
پزشک و فیزیوتراپیست می توانند با بررسی حرکاتی که باعث افزایش درد بیمار می گردند ، رباط آسیب دیده را تشخیص بدهند . در مواردی تهیه ی عکس رادیوگرافی و MRI نیز توسط پزشک متخصص توصیه می گردد .
با توجه به میزان علائم ، درد و آسیب بیمار ، پیچ خوردگی مچ پا به سه درجه تقسیم می گردد :
- درجه ی یک : در این حالت کمی درد و تورم در اطراف مچ پا وجود دارد که ناشی از کشیدگی بسیار کم لیگامان ها می باشد .
- درجه ی دو : در این درجه پارگی نسبی در لیگامان ها ایجاد می شود که باعث افزایش درد و تورم و گاهی کبودی و عدم توانایی در راه رفتن می گردد .
- درجه ی سه : در درجه ی آخر ، لیگامان مورد نظر از وسط پاره شده و یا از محل اتصال خود به استخوان جدا گشته است . در این حالت علائم بیمار بسیار شدید است و راه رفتن برای او بسیار دشوار می باشد .
باید توجه داشت که پیچ خوردگی های مکرر می توانند به مرور باعث آسیب شوند و به مرحله ی سوم برسند و همیشه به صورت ناگهانی و با اولین پیچ خوردگی ، فرد به درجه ی سوم نمی رسد .
عوامل ایجاد پیچ خوردگی قوزک پا
- دویدن برای طولانی مدت به خصوص در سطوح شیب دار ، ناهموار و پله ها
- استفاده از کفش های نا مناسب
- ضعف عضلات و لیگامان های مچ
- راه رفتن در زمین های ناهموار
- ایستادن طولانی مدت به نحوی که عضلات اطراف مچ پا خسته شوند و نتوانند حرکات آن را کنترل بنمایند
- خالی کردن زانو ها
- کشیدگی و آسیب های قدیمی لیگامان ها
- پرش های ناگهانی از ارتفاع
- وجود دفورمیتی ( بد شکلی ) در پا مانند صافی کف پا و چرخش های پاشنه
- پیچ خوردگی های قدیمی : افرادی که پیچ خوردگی مچ پای خود را درمان نکنند احتمال بیشتری برای ایجاد مجدد این اختلال دارند .
پیشگیری از پیچ خوردگی مچ پا
- استفاده از کفش مناسب
- راه رفتن بر روی زمین های صاف
- عدم راه رفتن و ایستادن برای مدت های طولانی
- استفاده از باند هنگام انجام فعالیت های ورزشی
- تقویت عضلات مرتبط با مچ پا و استفاده از کفش های ساق دار در صورت ضعف عضلات مربوطه
- انجام تمرینات ورزشی در سطوح هموار و بدون شیب
- اصلاح دفورمیتی و بدشکلی های پا
درمان پیچ خوردگی مچ پا
- فیزیوتراپی
یکی از موثر ترین راه های برای پیشگیری و یا درمان عوارض پیچ خوردگی مچ پا ، فیزیوتراپی می باشد .
تکنیک های فیزیوتراپی و نکات مهم برای مچ پای پیچ خورده در مراحل حاد اغلب شامل موارد زیر می گردد :
- استفاده از جریان های مختلف مانند TENS برای کاهش درد
- کاهش فعالیت های ایستاده و حرکاتی که موجب افزایش درد مچ پا می گردند
- استفاده از یخ برای کاهش ورم و التهاب
- انجام تمرینات ایزومتریک ( انقباض عضله بدون حرکت در مفصل ) برای حفظ قدرت عضلات
- قرار دادن مچ پا در سطحی بالاتر از قلب برای کاهش التهاب
- دستگاه Compression یا بانداژ مچ پا برای کاهش تراوشات مویرگی
- استفاده از عصا هنگام راه رفتن
بعد از گذشت چند روز تا دو هفته و کاهش التهاب مچ پا، بیمار وارد فاز بعدی بیماری یا فاز مزمن می گردد :
- استفاده از جریان های مختلف مانند TENS برای کاهش درد
- لیزر درمانی برای تسریع روند بهبودی بیمار
- استفاده از اولتراسوند برای ترمیم آسیب ها و جلوگیری از چسبندگی لیگامان ها
- استفاده از دیاترمی برای افزایش خون رسانی ناحیه
- مگنت تراپی برای افزایش سرعت روند ترمیم ، کاهش درد و التهاب
- تمرین با دوچرخه ی ثابت
- موبیلیزیشن ( حرکت مفاصل ) توسط فیزیوتراپیست
- شروع تمرینات ایستاده و تمرینات تقویتی پیشرونده ، استقامتی و تحملی ( تمرینات پلیومتریک )
- استفاده از تیپ ( نوعی چسب درمانی )
- در مواردی استفاده از سوزن خشک
- فریکشن ماساژ برای جلوگیری از چسبندگی لیگامان ها و بهبود آسیب (توسط فیزیوتراپیست )
- تمرینات تعادلی مانند ایستادن بر روی تخته تعادل
- حرکات و تمرینات مربوط به افزایش دامنه ی حرکتی مفصل
- انجام تمرینات تقویتی ، تعادلی و تحملی برای جلوگیری از پیچ خوردگی مجدد پا ضروری می باشد .
- دارو درمانی
یک روش مکمل در کنار مابقی روش های درمانی می باشد :
دارو های مسکن مانند نپروکسن و استامینوفن
دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی یا NSAID ها مانند ایبوپروفن
- جراحی
- افراد مبتلا به پیچ خوردگی مچ پا به ندرت به جراحی نیاز پیدا می کنند اما در صورتی که علائم بیمار شدید و پیشرونده باشد و هیچ درمان غیر تهاجمی باعث بهبود بیمار نگردد ، پزشک ، جراحی را توصیه می نماید .
در روش جراحی لیگامان و رباط های آسیب دیده ترمیم می گردند . در این روش جراح بافت اطراف مفصل را برش داده و لیگامان آسیب دیده را با بخیه زدن درمان می کند . در بعضی از موارد که لیگامان پاره شده قابل ترمیم نمی باشد ، از لیگامان های دیگر برای ترمیم آن استفاده می گردد .
در این بیماران انجام فیزیوتراپی پس از جراحی برای بهبود علائم ، افزایش دامنه ی حرکتی مفصل ، تقویت عضلات و جلوگیری از پیچ خوردگی مجدد پا ضروری می باشد .
