بی اختیاری ادرار
اختلال در کنترل مثانه و یا بی اختیاری ادرار یکی از مشکلاتی است که ممکن است در گروه های سنی و جنسی مختلف رخ بدهد . در این حالت نشت ادرار به صورت غیر ارادی و به حالت قطره ای و یا بیشتر رخ می دهد و مشکلات فردی و اجتماعی زیادی را برای بیمار ایجاد می کند . بی اختباری ادرار یکی از معضلات امروزه در کاهش کیفیت زندگی و روابط احتماعی افراد است .
این اختلال گاهی پس از مدتی ، به صورت خود به خودی از بین می رود اما در موارد زیادی در صورتی که مداخله ی درمانی مناسب صورت نگیرد ، پیشرفت می کند . در اکثر موارد افراد مسن و زنانی که تازه زایمان کرده اند یا زایمان های مکرر و پشت سر هم را تجربه کرده اند ، دچار این عارضه می گردند . باعث تاسف است که شمار چشمگیری از این افراد به دلیل شرم و یا تفکر بهبودی خود به خودی از مراجعه به پزشک خودداری می کنند .
بی اختیاری ادرار طبق عوامل و علائم بیمار به 4 دسته تقسیم می شوند :
- بی اختیاری استرسی Stress Incontinence
در این نوع اختلال ، بی اختیاری به دلیل آسیب و یا ضعف عضلات کف لگن و یا اسفنکتر مثانه رخ می دهد . بیمار معمولا از نشت ادرار هنگام عطسه ، سرفه ، خنده های از ته دل و پریدن شکایت می کند . این فعالیت ها باعث افزایش فشار روی مثانه می شوند و به دلیل ضعف عضلات و عدم توانایی اسفنکتر مثانه در برابر این فشار ، نشت ادرار رخ می دهد .
- بی اختیاری فوریتی Urge Incontinence
در این حالت بی اختیاری به دلیل عدم کنترل مغز بر روی مثانه رخ می دهد . عواملی مانند سکته ی مغزی ، پارکینسون ، عفونت ، ضربه ، مشکلات و زوال عقلی می توانند باعث ایجاد این نوع بی اختیاری گردند . در این حالت معمولا فرد پس از حس نیاز به تخلیه ، بدون اراده دچار تخلیه ادرار می گردد .
افراد مسن و بالای 65 سال دسته ی بزرگی از مبتلایان به این دسته را تشکیل می دهد . بی اختیاری فوریتی می تواند همراه با بی اختیاری استرسی به وجود بیاید که در این صورت به آن بی اختیاری ترکیبی می گویند .
- بی اختیاری عملکردی Functional Incontinence
در این حالت تخلیه بلافاصله پس از حس ادرار و به صورت غیر ارادی رخ می دهد . به این صورت که قبل از رسیدن فرد به سرویس بهداشتی تخلیه صورت می گیرد . بی اختیاری ادراری معمولا به دلیل ناتوانی های جسمی و یا ذهنی و اغلب در افراد مسن رخ می دهد . برای مثال در سالمندانی که سرعت راه رفتنشان به دلیل آرتروز کاهش پیدا کرده است ، مدت زمان طی کردن مسافت تا سرویس بهداشتی افزایش یافته و فرد به دلیل عدم توانایی نگهداری ادرار دچار تخلیه غیر ارادی می گردد .
- بی اختیاری لبریزی Overflow Incontinence
بی اختیاری سر ریزی و یا بی اختیاری لبریزی به خروج غیر ارادی ادرار بدون احساس تخلیه گفته می شود . در این حالت پس از تخلیه مقداری از ادرار در مثانه باقی می ماند و یا به دلیل عواملی مانند بزرگ شدن مثانه ، حس ادرار توسط اعصاب مربوطه به مغز ارسال نمی گردد و پس از مدتی مانند سر رفتن کتری ، ادرار از مثانه نشت پیدا می کند .
این حالت ممکن است در اثر مصرف برخی دارو ها ، پروستات ، سیستوسل و بزرگ شدن مثانه رخ بدهد . افزایش حجم مثانه می تواند هم باعث ایجاد بی اختیاری ادرار لبریزی گردد و هم در اثر آن ایجاد شود . این نوع از بی اختیاری معمولا با تقویت عضلات بهبود پیدا می کند .
عوامل ایجاد بی اختیاری ادرار
- دیابت
- بیماری های عصبی ، سکته ی مغزی ، پارکینسون
- عفونت های ادراری
- سن : یکی از فاکتور های مهم در ایجاد بی اختیاری ادرار ، افزایش سن می باشد . دلیل این اتفاق ، ضعف عضلات و تغییر ظرفیت مثانه به دنبال افزایش سن می باشد .
- مشکلات عصبی عضلانی
- زایمان های طبیعی و مکرر
- یبوست
- پروستاتیت ( التهاب پروستات )
- جراحی ، ضربه و تصادفات
- سنگ کلیه و سنگ مثانه
- جنسیت : احتمال ابتلا به بی اختیاری لبریزی در مردان به دلیل سرطان و مشکلات پروستات بیشتر زنان می باشد . برعکس این حالت ، احتمال ایجاد بی اختیاری استرسی اضطرابی در خانم ها بیشتر از آقایان می باشد .
- دخانیات :مصرف سیگار ، قلیون و تنباکو یکی از عوامل مهم در ایجاد بی اختیاری می باشد .
- هیسترکتومی ( برداشتن رحم )
- یائسگی
- انواع سرطان مانند سرطان پروستات
- عوامل ژنتیکی : ژنتیک و عوامل ارثی نیز می توانند به طور چشمگیری خطر ابتلا به عنوان بی اختیاری ها را افزایش بدهد . پزشکان توصیه به پیشگیری این اختلال به افرادی که اقوام درجه یک آن ها دچار بی اختیاری های ادراری هستند ، می کنند .
- عوارض جانبی برخی دارو ها مانند شل کننده های عضلات ، دارو های ضد افسردگی و آرامبخش ها ، دارو های فشار خون و …
روش های پیشگیری از بی اختیاری ادرار
- کاهش مصرف کافئین و غذا های چرب و اسیدی
- رعایت رژیم غذایی و سبک زندگی سالم
- تناسب اندام و وزن مناسب
- تقوت عضلات کف لگن ، شکم و اندام تحتانی
- مصرف به اندازه ی فیبر
- عدم مصرف الکل و یا سیگار
روش های درمانی بی اختیاری
- فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از مهم ترین روش های درمانی بی اختیاری ادرار می باشد که باعث بهبود بسیاری از بیماران مبتلا به این اختلال گشته است . در این روش ، فیزیوتراپیست با معاینه ی دقیق ، مناسب ترین روش ها را برای بیمار برنامه ریزی می کند :
- استفاده از بیو فیدبک :
در این حالت درمانگر با استفاده یک پروب داخلی در زنان و یا الکترود های سطحی در آقایان ، میزان تون عضلات و توانایی آن ها در انقباض را ارزیابی می کند . این اطلاعات به صورت اعداد یا اشکال در مانیتور نشان داده می شوند . سپس از بیمار خواسته می شود تا مقداری که درمانگر تعیین می کند عضلات را شل و یا سفت کند . این روش هم باعث تقویت عضلات گشته و هم باعث آگاه شدن فرد از روش صحیح انقباض عضلات کف -لگن می گردد .
به طور میانگین در هر جلسه به مدت سی تا چهل دقیقه از دستگاه بیوفیدبک و دو تا سه جلسه در هفته برای بیمار استفاده می گردد . معمولا این بیماران با 15 تا 30 جلسه ی فیزیوتراپی بهبودی قابل توجهی پیدا می کنند . اما باید توجه داشت که مدت زمان استفاده از بیوفیدبک ، تعداد ست ها و شدت تمرینات ، تعداد جلسات و طول درمان هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است و با توجه به نظر پزشک معالج و فیزیوتراپیست او بر اساس شدت اختلال و روند بهبودی بیمار تعیین می گردد .
- انواع جریان های ( تحریک ) الکتریکی برای کاهش درد و اسپاسم و آموزش نحوه ی انقباض عضله
- ورزش و تمرین درمانی :
- تمرینات تقویتی و کگل : تقویت عضلات کف لگن ، باسن و عضلات شکمی کمک به ویژه ای به نگهداری ادرار و تخلیه ی مناسب می کند .
- آموزش سبک زندگی سالم و تغییر سبک زندگی
- آموزش نحوه ی تخلیه ی مناسب
- رژیم غذایی مناسب با مشاور دکتر تغذیه
- دارو درمانی و تزریقات
- تزریق بوتاکس
- دارو های خنثی کننده ی اثر استیل کولین
- مصرف داریفناسین
- دارد های مسدود کننده ی بتا
- جراحی
در موارد حاد و شدید که با روش های غیر تهاجمی بهبودی حاصل نشود ، جراحی صورت می گیرد . روش های جراحی متفاوتی ممکن است برای این افراد صورت بگیرد :
- رفع افتادگی مثانه
- ایجاد عضله ی ادراری مصنوعی
- ایجاد اسلینگ دور مجرای ادرار
