یکی از مهم ترین معضلات انسان ، احساس درد در بدن در اثر آسیب های وارده و یا در نتیجه ی فعالیت زیاد و خستگی می باشد . برای درمان و کاهش این درد ها از روش های مختلفی مانند مصرف برخی دارو ها ، درمان های سنتی ، روش های تهاجمی و غیر تهاجمی ( مانند فیزیوتراپی ) و … استفاده می گردد . یکی از روش های بسیار قدیمی و البته ثابت شده برای کاهش درد ، تغییر دمای ناحیه ی آسیب دیده ( سرما درمانی و گرما درمانی ) می باشد . با اینکه این دو روش بسیار موثر و قدیمی هستند ، همچنان برای برخی این سوال پیش می آید که هر کدام در کاهش چه نوع درد هایی تاثیر گذاری بیشتری دارند ؟
سرما درمانی ( کرایو تراپی )
ثابت شده است که کاهش دمای ناحیه ای که به تازگی آسیب دیده و ملتهب شده است باعث کاهش قطر عروق خونی اطراف و در نتیجه کاهش جریان خون می گردد . این اتفاق به مرور باعث کاهش التهاب ناحیه و مواد التهاب زا می گردد . مواد التهاب زا یکی از عوامل تحریک کننده ی گیرنده های درد می باشند . بنابراین با کاهش این مواد ، گیرنده های درد به میزان کمتری تحریک شده و حس درد کاهش پیدا می کند .
در نتیجه استفاده از عوامل سرما زا مانند کمپرس یخ در آسیب های حاد و تازه می تواند درد بیمار را تا حد زیادی کاهش داده و باعث بی حسی ناحیه گردد . درد ناشی از برخی آسیب ها مانند کشیدگی تاندون و عضلات ، استئوآرتریت ، تاندونیت ( التهاب تاندون ها ) و … از دسته درد هایی هستند که با سرما درمانی کاهش بسیار چشمگیری خواهند داشت .
برای ایجاد سرما در ناحیه می توان از کمپرس های آماده ( موجود در داروخانه ها ) و یا کمپرس های دست ساز ( قرار دادن چند تکه یخ در مشمبا یا حوله ) استفاده کرد . اسپری های سرما زا مانند اتیل کلراید نیز برای این موارد کاربرد دارند . اما با توجه به عوارض تنفسی و ریوی ایجاد شده توسط این اسپری ها میزان توجه به این روش درمانی و استفاده از آن به مراتب کمتر از روش های دیگر گشته است .
در درمان فیزیوتراپی نیز عوامل مختلفی برای کاهش دمای ناحیه ی آسیب دیده وجود دارد :
- پک های یخ که در دمای زیر صفر نگه داری می شوند .
- استفاده از دستگاه ترموکول که دارای دو پروب مختلف برای ایجاد گرما و سرما می باشد .
- کرایو تراپی نیتروژن مایع که در دمای منفی 100 درجه فارنهایت نگهداری می شود .
امروزه ثابت شده است که سرما درمانی علاوه بر کاهش درد می تواند بر افزایش سلامت مغز ، جوان سازی پوست ، بهبود میگرن و افزایش حافظه نیز تاثیر گذار باشد . از دیگر فواید سرما درمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- کاهش تب
- کاهش مشکلات روانی مانند استرس و افسردگی
- پیشگیری از برخی سرطان ها
- بهبود عملکرد عضلات
- کاهش وزن
- کاهش اسپاسم عضلات
باید توجه داشت که استفاده از روش سرما درمانی مانند هر روش دیگری در برخی از افراد ممنوع است و یا با رعایت احتیاطات لازم صورت می گیرد :
- وجود بیماری های قلبی و عروقی
- افراد مبتلا به بیماری های تنفسی
- بیمارانی با اختلال گیرنده های دمایی ( این گونه افراد متوجه تغییر دما نگشته و در نهایت گرما و یا سرما باعث آسیب به بافت های بدن آنان می گردد . )
- تومور های بدخیم و سرطان ها
- وجود پین ، پلاتین و دیگر فلزات در ناحیه آسیب دیده
- خون ریزی و زخم های باز
- اختلالات فشار خون
گرما درمانی
همان طور که می دانید ، در اغلب موارد استفاده از گرما در ناحیه ی آسیب دیده باعث ایجاد یک حس خوشایند در فرد بیمار می گردد . اما باید توجه داشت به دلیل مکانیسم متفاوت روش افزایش دما با کاهش دما ، استفاده از این حالت در موارد نا مناسب می تواند با افزایش درد بیمار همراه باشد . هنگامی که دمای ناحیه ی آسیب دیده افزایش پیدا می کند ، رگ های خونی اطراف گشاد تر گشته و در نتیجه جریان خون ناحیه افزایش پیدا می کند .
بنابراین استفاده از این روش در درد های حاد و التهاب های جدید باعث وخیم تر شدن اوضاع می گردد . در نتیجه گرما درمانی در درد ها و آسیب های مزمن مانند کمر درد های قدیمی و درد ناشی از فیبرومیالژیا و درد های ناشی از خستگی های بافتی کاربرد دارد . گرما همچنین با تحریک گیرنده های درد ، به مرور باعث کاهش ارسال پیام های حس درد به مغز گشته و در نتیجه احساس درد در بیمار را کاهش می دهد .
از دیگر اثرات گرما میتوان به تاثیرات آن بر روی عضلات و بافت های نرم اشاره کرد . همانطور که گفته شد افزایش دما باعث افزایش خون رسانی بافت ها می گردد . همچنین گرما باعث افزایش انعطاف پذیری فیبر های عضلات گشته و همراه با اثر افزایش خون رسانی باعث افزایش انعطاف پذیری عضلات و بافت های نرم اطراف می گردد .
گرما درمانی علاوه بر حس مطلوب و خوشایندی که به فرد القا کرده و باعث کاهش درد او می گردد ، فواید دیگری نیز به همراه دارد :
- رفع خشکی مفاصل و بهبود حرکات
- کاهش گرفتگی عضلات
- افزایش تحمل فرد برای انجام تمرینات سنگین
- بهبود سیستم ایمنی بدن
- کاهش استرس و اضظراب
- کاهش احتمال آسیب در بافت های نرم در ورزش
برای استفاده از روش گرما درمانی در منزل می توان از حوله ی داغ ، کیسه های آب گرم و یا دوش آب گرم استفاده کرد .
همانند روش سرما درمانی ، در درمان فیزیوتراپی نیز عوامل مختلفی برای افزایش دمای ناحیه ی آسیب دیده وجود دارد :
- استفاده از هات پک ( کیسه داغ که در لا به لای حوله های مخصوص قرار می گیرد )
- پارافین تراپی : در این روش اندام آسیب دیده چندین مرتبه در مخزن پارافین مایع قرار گرفته تا پارافین داغ باعث انتقال گرمای خود به بافت آسیب دیده گردد . این روش اغلب برای افزایش دمای اندام های فوقانی و تحتانی کاربرد دارد .
- استفاد از امواج مادون قرمز ( IR )
- استفاده از دستگاه ترموکول که دارای دو پروب مختلف برای ایجاد گرما و سرما می باشد .
- دستگاه لیزر و تکار
همانند روش ” سرما درمانی ” ، انجام گرما درمانی نیز در برخی افراد دارای ممنوعیت بوده و یا لازم است که با احتیاط لازم صورت بگیرد :
- بیماران دیابتی
- تومور های بدخیم و سرطان ها
- وجود عفونت های پوستی
- بیماری های قلبی و عروقی
- اختلال گردش خون
- مشکلات فشار خون
- بیمارانی با اختلال گیرنده های دمایی ( این گونه افراد متوجه تغییر دما نگشته و در نهایت گرما و یا سرما باعث آسیب به بافت های بدن آن ها می گردد . )
- DVT یا ترومبوز وریدی
