در بدن انسان مفاصل گوناگونی وجود دارد که هر کدام نحوه ی حرکت به خصوصی دارند . به دنبال این مخصوص بودن حرکات و متفاوت بودن سطح هر مفصل و عملکرد هایشان ، برخی مفاصل آسیب پذیر تر از سایرین می گردند . مفصل زانو یکی از پیچیده ترین ، حساس ترین و آسیب پذیر ترین مفاصل بدن انسان است که وظایف متعددی مانند تحمل وزن ، مشارکت در حرکت و راه رفتن ، حفظ تعادل و جهش را بر عهده دارد.
این مفصل از استخوان های فمور و تیبیا پتلا ( کشکک ) ، غضروف مفصلی ، رباط های صلیبی و دیگر رباط ها ، تاندون های عضلات ( خصوصا عضله ی چهار سر رانی ) و مایع سینوویال تشکیل شده است . آسیب به هر یک از این اجزا می تواند عملکرد طبیعی زانو را دچار اختلال کند . طبق آمار ، مینیسک و رباط های صلیبی بیشتر از سایر اجزای مفصل زانو مورد آسیب ، کشش و حتی پارگی قرار می گیرند و فعالیت های روزمره را برای فرد مختل می سازند .
در این مقاله ، به طور تخصصی به بررسی درجات یا لِوِل های پارگی مینیسک و رباط های صلیبی زانو و علائم بالینی هر کدام می پردازیم .
مینیسک زانو
مینیسک چیست ؟
در هر زانو ، دو مینیسک وجود دارد که بر طبق محل قرار گیریشان نام گذاری می شوند : مینیسک داخلی و مینیسک خارجی . این ساختار های بالشتی شکل از جنس غضروف فیبروکارتیلژ هستند و بین استخوان های تشکیل دهنده ی زانو ( تیبیا و فمور ) قرار می گیرند و وظیفه ی آن‌ها جذب شوک ، توزیع وزن و ایجاد ثبات در زانو است . هر گونه آسیب به مینیسک ها می تواند باعث افزایش لود های وارده بر استخوان ها و در نهایت بالا بردن احتمال بروز آرتروز زانو گردد .
- انواع و درجات پارگی مینیسک
- بر اساس شکل پارگی :
- پارگی طولی (Longitudinal tear)
- پارگی افقی (Horizontal tear)
- پارگی شعاعی (Radial tear)
- پارگی فلاپ (Flap tear)
- پارگی دسته سطل (Bucket-handle tear)
- پارگی کمپلکس (Complex tear)
- بر اساس شدت :
- درجه یک : آسیب خفیف در حد کشیدگی ، بدون پارگی واضح .
- درجه دو : ضایعه گسترده تر در بافت مینیسک ، پارگی نسبی .
- درجه سه : پارگی کامل مینیسک .
- علائم پارگی مینیسک
- درد عمیق در ناحیه خط مفصل ( اغلب در نواحی داخلی یا خارجی زانو )
- قفل شدن زانو یا احساس گیر کردن
- تورم ( معمولاً با تأخیر )
- کاهش دامنه حرکتی یا انجام حرکات با درد شدید
- درد شدید هنگام تحمل وزن روی پای نا سالم
- افزایش دمای مفصل
- بی ثباتی در حین چرخش یا راه رفتن
- حس صدای کلیک یا ترکیدن در مفصل
رباط‌های زانو
چهار رباط اصلی در زانو وجود دارد :
- رباط صلیبی قدامی (ACL)
- رباط صلیبی خلفی (PCL)
- رباط طرفی داخلی (MCL)
- رباط طرفی خارجی (LCL)
وظیفه رباط ها ایجاد و حفظ ثبات و تعادل مفصلی و بهبودی انجام حرکات است . هرگونه آسیب به رباط ها به نحوی باعث از بین رفتن ثبات و افزایش جا به جایی دو استخوان فمور و تیبیا می گردد .
پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)
این رباط یکی از مهم ترین رباط های زانو در ایجاد ثبات مفصلی است . معمولا آسیب رباط صلیبی قدامی همراه با آسیب مینیسک داخلی می باشد .
- درجات آسیب :
- کشیدگی خفیف بدون پارگی
- پارگی جزئی و کشیدگی شدید
- پارگی کامل رباط
- علائم شایع :
- حس صدای ” پاپ” در لحظه آسیب
- تورم سریع ( در عرض چند ساعت )
- خالی کردن زانو به تعداد زیاد
- نا توانی در انجام حرکت یا ورزش
- احساس لق شدن زانو و یا توانایی جا به جایی یکی از استخوان ها به نسبت دیگری با دست
- درد در مرکز زانو
- آتروفی یا کاهش حجم عضله های اطراف زانو در طولانی مدت
پارگی رباط صلیبی خلفی (PCL)
رباطی ضخیم تر ازACL است و آسیب آن معمولاً در تصادف های رانندگی یا ضربه مستقیم به ساق پا ایجاد می شود .
- درجات آسیب :
- کشیدگی خفیف بدون پارگی
- پارگی جزئی و کشیدگی شدید
- پارگی کامل رباط
- علائم :
- درد در پشت زانو
- وجود تورم اما خفیف تر از ACL
- نا پایداری در راه رفتن ( حرکت استخوان ها در جهات نا مناسب )
- ضعف در کوادریسپس ( عضله ی چهار سر رانی )
- خالی کردن زانو هنگام راه رافتن و ایستادن
پارگی رباط طرفی داخلی (MCL)
درجات آسیب :
- کشیدگی لیگامان ، درد خفیف ، بدون ناپایداری
- پارگی جزئی ، درد و ناپایداری متوسط
- پارگی کامل ، درد شدید و ناپایداری واضح
- علائم :
- درد در سمت داخلی زانو
- تورم در خط مفصل داخلی
- حساسیت به لمس در مسیر رباط
- سختی در خم یا باز کردن زانو
پارگی رباط طرفی خارجی (LCL)
- درجات آسیب :
- کشیدگی لیگامان ، درد خفیف ، بدون ناپایداری
- پارگی جزئی ، درد و ناپایداری متوسط
- پارگی کامل ، درد شدید و ناپایداری واضح
- علائم :
- درد در سمت بیرونی زانو
- تورم موضعی
- بی ثباتی هنگام چرخش یا تغییر جهت
- درگیری احتمالی با رباط های دیگر
پیشگیری از پارگی مینیسک و رباط‌ها
برای کاهش خطر آسیب دیدگی زانو در ورزشکاران و افراد عادی ، رعایت توصیه های ایمنی که در ادامه ذکر می شود اهمیت زیادی دارد :
- گرم کردن کافی قبل از ورزش
- تقویت عضلات اطراف زانو ( چهارسر ران ، همسترینگ ، عضلات باسن )
- آموزش تکنیک صحیح پریدن و فرود آمدن
- استفاده از کفش مناسب برای فعالیت های مختلف
- پرهیز از تغییر جهت ناگهانی و حرکات شدید بدون آمادگی
- تمرینات تعادلی برای بهبود ثبات مفصل زانو
آمار و شیوع آسیب‌های زانو
مطالعات مختلف نشان داده اند که آسیب‌های رباط صلیبی قدامی (ACL) یکی از شایع ترین آسیب‌ها در ورزش هایی مانند فوتبال ، بسکتبال و اسکی است. بروز این آسیب در زنان ورزشکار حدود ۲ تا ۸ برابر بیشتر از مردان گزارش شده است ، که دلیل آن تفاوت های آناتومیک ، هورمونی و عصبی عضلانی است . پارگی مینیسک نیز در ورزشکاران حرفه‌ای و همچنین در افراد مسن که دچار تخریب تدریجی مفصل می‌شوند ، بسیار شایع است. بسیاری از موارد پارگی مینیسک با آسیب ACL هم زمان هستند .
